Suche mury

Zasada dbałości

Technika suchego muru jest przekazywana od pokoleń. Polega na wyborze odpowiednich kamieni, dopasowaniu ich do siebie, zablokowaniu umieszczonymi między kamieniami małymi odłamkami skał, a następnie wznoszenia w górę, warstwa po warstwie, z których każda ma grubość i wysokość określoną przez lata doświadczeń. Jednak sekretem, który naprawdę pozwala im przetrwać na wieczność jest dbałość. 

Budowanie muru to zobowiązanie do obserwowania go, naprawiania i nieustannego dbania. Wracanie, sprawdzanie, naprawianie luk po ubytkach kamieni, usuwanie bluszczu lub mchów, które są zbyt inwazyjne, ale także pozwalanie na wzrost roślin, sprzymierzeńców wielu małych zwierząt, które znajdują schronienie w szczelinach pozostawionych między kamieniami. Jest to historia ciągłego, trwającego związku. To miłość, która nie opiera się na heroicznych gestach, ale na codziennej uwadze pracujących i mieszkających w górach osób.

Spacerowanie wśród suchych murów, fotografowanie ich, a nawet po prostu zauważanie, jest sposobem na zanurzenie się w tej opowieści. Sposób na powiedzenie „tak, ja też tu jestem”, aby dbać o tę ziemię, gdzie piękno i ciężka praca, odwaga i odpowiedzialność podają sobie ręce.

Pastini

A rolnik doskonale wie, że do uprawy potrzebny jest kawałek ziemi w poziomie. Mamy tylko strome góry, zatem pomyśleliśmy, aby przygotować rodzaj gigantycznych schodów i na każdym stopniu posadzić winorośl, pomidory, jabłonie i ziemniaki... Nie trzeba być bohaterem, wystarczy zakasać rękawy” żartują dziadkowie, opowiadając o ciężkiej pracy, która doprowadziła do powstania ciągnących się kilometrami upraw tarasowych na stromych alpejskich zboczach. Każdy taras jest wspierany przez suche mury, pojemniki z ziemią i pamięć. Są to czynniki zmienne, ale przydatne do utrzymania równowagi krajobrazu zbudowanego ciężką pracą i szacunkiem. Z daleka naprawdę wyglądają jak schody gigantów, pofałdowane i zacienione mgłą świtu, bujnie porośnięte roślinami i owocami.

Val di Cembra z ponad 700 kilometrami suchych murów jest jednym z doskonałych przykładów tej niesamowitej strategii adaptacyjnej. Góra staje się pionowym ogrodem, pachnącym hektarami winorośli. Tutejsze uprawy tarasowe, podobnie jak w Val di Non, nazywane są pastini, terminem dialektalnym, pochodzącym prawdopodobnie od łacińskiego pastinum, narzędzia rolniczego podobnego do kilofa, używanego do uprawy i obróbki gleby. 

Lokalna społeczność, świadoma ogromnej wartości kulturowej, krajobrazowej i ekologicznej tej wiejskiej architektury, postanowiła zapobiec wymazaniu wraz z czasem wielowiekowej wiedzy i wysiłku. Pracę rolników uzupełniają dziś wolontariusze, stowarzyszenia i jednostki publiczne. Proponowanych inicjatyw jest wiele – szlaki kulturowe, kursy szkoleniowe dla uczniów i turystów lub sieci rodzinnych winnic, takich jak Cembrani ChNP, które współpracują w celu pokazania wartości terytorium, ludzi i lokalnych produktów. Architektura, rolnictwo i kultura pastini są dziedzictwem i wyborem na przyszłość.

Budowa, ekologia, urodzajność

Na pierwszy rzut oka suche mury wydają się być prostymi elementami funkcjonalnymi – służą do podtrzymywania ziemi, umacniania zboczy i wyznaczania pól. Jednak kamienne mury łączą rolnictwo, krajobrazy, bioróżnorodność i lokalną kulturę. Są to ekosystemy w miniaturze, w których natura i ludzie współistnieją i wspierają się nawzajem. W tych bezpiecznych mikrosiedliskach znajdują schronienie owady, gady i płazy, utrzymując je w czystości i przy życiu. 

Suche mury stabilizują glebę bez jej uszczelniania i dlatego odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu osuwaniu się i erozji. Zatrzymując wilgoć, w środowisku coraz bardziej nękanym przez globalne ocieplenie, tworzą również warunki mikroklimatyczne, które pomagają zwalczać susze i chronić rolnictwo.

Zaawansowana technologicznie przyszłość

Historia suchych murów wciąż ewoluuje. W 2013 r. Akademia Górska założyła Trydencką Szkołę Suchego Muru, oferującą praktyczne kursy i patenty w celu szkolenia profesjonalistów, rzemieślników i operatorów wiejskich, zajmujących się renowacją i konserwacją tych struktur. 

Dzięki współpracy z Fundacją Mach, społecznościami doliny i prowincjami, starożytna wiedza jest obecnie uzupełniana zaawansowanymi technikami cyfrowymi, takimi jak drony, GIS i mapowanie satelitarne, wykorzystywane do monitorowania stabilności i degradacji murów. Lokalne przetargi i programy wsparcia dla rolników odbudowujących suche mury świadczą o instytucjonalnym zaangażowaniu w zrównoważone rolnictwo i ochronę różnorodności biologicznej, podczas gdy przenośne zestawy edukacyjne, takie jak „Petra box”, promują edukację w szkołach i społecznościach, łącząc praktyczne umiejętności manualne i technologię komputerową. 

W erze climate-smart agriculture, suche mury stanowią ugruntowany symbol wytrzymałości, pokazując, w jaki sposób nowoczesne technologie mogą wzmocnić i ulepszyć wiedzę przodków, aby w proaktywny i synergiczny sposób stawić czoła wyzwaniom teraźniejszości. 

Model egzystencjalny

Ja jestem. To właśnie mówi dobrze utrzymany suchy mur. Jest to żywe dziedzictwo, znak współdzielonego krajobrazu, zamieszkałej i nigdy nie opuszczonej ziemi. 

W 2018 roku UNESCO uznało sztukę budowania suchych murów za niematerialne dziedzictwo ludzkości. W Trentino uznanie to jest celebracją przeszłości, ale przede wszystkim motywacją dla teraźniejszości. W świecie pędzącym coraz szybciej w kierunku jednorazowej konsumpcji, gdzie wszystko trwa jedno kliknięcie lub dyktowane jest zmieniającą się modą, te trwające w równowadze kamienie, połączone ze sobą i ze światem, którego są częścią, przypominają nam, jak wiele może zdziałać siła więzi. Są zaproszeniem do zwolnienia tempa, do troski, do budowania tylko takich struktur, które można pielęgnować z nieustającą miłością. 

W społeczeństwie, które często celebruje to, co efemeryczne i zastępowalne, suche mury są symbolem trwania, harmonii między ludźmi a naturą i w zgodzie z czasem na ziemi.

Jest to model, który przyjmuje powolność nie jako ograniczenie, ale jako zasób. Jest to sposób życia, który uznaje wartość cierpliwości i troski. Są to kamienie, które mówią o sojuszach i możliwościach, o pasji i pomysłowości. Przypominają nam, że gest miłości ma wartość tylko wtedy, gdy jest powtarzany w czasie, w nieustępliwym rytuale, stale odnawianym w swej prostocie.