De wereld in een woord

Dromen en zegswijzen

“Ik droom altijd in Mòcheno wanneer ik thuis slaap. Het is alsof mijn hersenen weten waar ik me bevind: als ik over de bergen droom, hoor ik de taal van mijn ouders; als ik over werk droom, spreek ik Italiaans.”
De grens tussen de talen is niet vastomlijnd: er is een voortdurende overgang van betekenissen, een interne dialoog die de identiteit vormgeeft.

Ook zegswijzen vertellen veel. In Mòcheno zijn er bijvoorbeeld uitdrukkingen die een directe, concrete, bijna pragmatische relatie met het dagelijks leven laten zien. Er is geen ruimte voor het abstracte: elk woord heeft een gewicht, een smaak, een band met de aarde. Bepaalde syntactische structuren lijken te wijzen op een volk dat in het heden leeft, met aandacht voor wat er hier en nu gebeurt – een beetje zoals Leonardo Sciascia bedoelde toen hij over de Sicilianen en hun relatie met tijd sprak.

Vijf woorden om de vallei binnen te gaan

Elke taal heeft zijn eigen sleutel. Voordat je in Val dei Mòcheni aankomt, zou je minstens een paar essentiële woorden moeten kennen:

• “Grias de” – “hallo”, een vriendelijke en vertrouwde begroeting;
• “haus” – “huis”, maar ook “beschutting”, “warmte”;
• “bòlt” – “bos”, een centraal element in het landschap en de beeldspraak;
• “muas” – een typisch gerecht, een symbool van de boerenkeuken;
• “lem” – "leven", maar ook het zelfstandig naamwoord leven.

Vijf woorden, vijf poorten die een wereld openen.

Taal en toekomst

Mòcheno is geen museumstuk. Het is een levende taal die op scholen wordt onderwezen, op openbare borden wordt gebruikt en op taalfestivals wordt verteld. Maar het is vooral een taal die zichzelf vernieuwt: nieuwe termen worden opgenomen, aangepast en met de eigen klanken gevormd. Dit is hoe een gemeenschap overleeft en trouw aan zichzelf blijft.

Wie Mòcheno wil leren, kan dat doen via cursussen, workshops en onlinemateriaal dat wordt aangeboden door het Istituto Culturale Mòcheno. Maar de beste manier is nog steeds te praten met degenen die de taal spreken, te luisteren naar de verhalen, je laten meeslepen door het ritme van de woorden.

Een spreekwoord dat een glimlach oproept

Zoals in elke boeren­cultuur heeft ook het Mòcheno zijn ironische en tegelijk wijze spreekwoorden. Bijvoorbeeld:

- pesser an larn piatt as a lara pfònn (beter een leeg bord dan een lege pan). Naast de duidelijke verwijzing naar de keuken kan het spreekwoord ook figuurlijk worden opgevat: het moedigt aan om zorgvuldig om te gaan met wat je bezit. De pan vormt de basis van de maaltijd, terwijl het bord slechts het eindresultaat is.

- de pèrng stea' still, ober de lait trèffen se bider (de bergen blijven stil staan, maar mensen ontmoeten elkaar weer). Een herinnering dat mensen, ondanks afstanden of moeilijkheden, altijd een manier vinden om met elkaar in contact te blijven.

- mèss drai vert ont schnai a vòrt aloa' (drie keer meten en één keer snijden). Bezonnenheid boven alles! Voordat je een definitieve handeling verricht, moet je de tijd nemen om te controleren, informatie te verzamelen en de gevolgen af te wegen. “Bereid je zorgvuldig voor en handel dan resoluut, zodat je later geen fouten hoeft te herstellen.”

Een wereld die blijft spreken

Elke taal die uitsterft neemt een visie op de wereld met zich mee. Mòcheno spreken betekent vandaag de dag strijden tegen het stilzwijgen van gelijkvormigheid en kiezen voor het behoud van een diversiteit die iedereen verrijkt.
Want achter elk woord schuilt een universum en achter elke levende taal een volk dat hierover blijft vertellen.