Dolomieten: 10 vragen en antwoorden om de Bleke Bergen te leren kennen

De Dolomieten wekken nieuwsgierigheid door hun lichte kleur, de vormen van de toppen en die rozige gloed die ’s ochtends en ’s avonds het silhouet van de bergen verandert. Als je deze streek begint te ontdekken, heb je waarschijnlijk al een paar vragen in gedachten.

We hebben 10 vragen en 10 antwoorden over de Dolomieten verzameld om je een heldere en complete gids te bieden. Het doel is niet alleen om je praktische informatie te geven, maar ook om je te helpen een scherper beeld van deze bergen op te bouwen, zodat je je er al een beetje vertrouwd mee voelt nog vóór je aankomt.

#1 - Wat zijn de Dolomieten?

De Dolomieten zijn een reeks bergketens in de oostelijke Italiaanse Alpen, ontstaan miljoenen jaren geleden door de ophoping van schelpen, koralen en algen in ondiepe, oude zeeën. Met de tijd zijn deze afzettingen in gesteente veranderd. Vervolgens heeft de beweging van de aardkorstplaten deze gesteentemassa’s omhooggeduwd, tot ruim boven de 3.000 meter hoogte.

De eigenschap die ze zo bijzonder maakt, is het dolomietgesteente, de rots waaruit ze grotendeels bestaan. Het is een dubbel carbonaat van calcium en magnesium, dat aan het einde van de achttiende eeuw werd bestudeerd door de Franse natuuronderzoeker Déodat de Dolomieu, naar wie zowel het mineraal als de bergen zelf zijn vernoemd.

Dit lichte gesteente geeft vorm aan:

• steile verticale wanden en imposante bastions, die oprijzen uit weiden en bossen
• spitsen, torens en pinakels die een onmiskenbare skyline tekenen
• een bijzonder samenspel met het licht, dat het verschijnsel verklaart dat enrosadira wordt genoemd

Als je er vanuit het dal naar kijkt, merk je hoe anders ze zijn dan andere bergketens: niet alleen door de hoogte, maar ook door de vorm en de manier waarop de kleur in de loop van de dag verandert.

#2 - In welke stad liggen de Dolomieten?

Als je wilt begrijpen waar de Dolomieten liggen, denk dan aan het noordoosten van Italië. Ze behoren niet tot één enkele stad of één enkele vallei, maar strekken zich uit over meerdere provincies en regio’s.

Eenvoudig gezegd kun je stellen dat de Dolomieten delen beslaan van de provincies Trento, Belluno, Verona, Vicenza, Udine en Pordenone. In dit ruime gebied liggen plaatsen waarvan je de naam misschien al kent, zoals Madonna di Campiglio, San Martino di Castrozza, Canazei, samen met vele andere bergdorpen.

Vanuit geografisch oogpunt wordt het dolomietengebied begrensd door:

• in het noorden de loop van de rivier Rienza en de Val Pusteria (Pustertal)
• in het zuiden de Val Cismon en de Val di Fiemme
• in het westen de Valle dell’Adige
• in het oosten de Piave en het gebied van de Cadore

Binnen deze grenzen vind je verschillende bergsystemen: het gaat dus niet om één enkele berg, maar om een mozaïek van massieven, plateaus, dalen en alpenpassen die met elkaar verbonden zijn.

#3 - Waarom worden ze als Werelderfgoed beschouwd?

Op 26 juni 2009 zijn de Dolomieten door UNESCO erkend als Natuurlijk Werelderfgoed. Dit besluit kwam na jaren van onderzoek en overleg en betreft negen bergsystemen die over verschillende Italiaanse provincies verspreid liggen.

De erkenning is gebaseerd op twee hoofdaspecten:

1. Geologische waarde
   De Dolomieten worden beschouwd als een soort groot stenen boek, dat de geschiedenis van de aarde op een zeer duidelijke manier vertelt. In hun gesteentelagen zijn de sporen te lezen van oude tropische zeeën, koraalriffen en verzonken eilanden, die later zijn opgeduwd en gevormd door gletsjers, wind en water. Voor wetenschappers en geologieliefhebbers zijn deze bergen een belangrijk referentiepunt.

2. Landschappelijke en natuurlijke waarde
   De dolomietengroepen vertonen sterke contrasten: rotsbastions die scherp oprijzen uit de naaldbossen, hangende plateaus, diepe kloven, gletsjers en sneeuwvelden die standhouden op relatief lage hoogtes. De vormen van de toppen zijn zeer gevarieerd en herkenbaar en creëren landschappen die mee veranderen met de seizoenen, het licht en het weer.

De negen door UNESCO erkende zones omvatten onder andere systemen als de Marmolada, de Pale di San Martino, de Catinaccio met de Latemar, de Brenta-Dolomieten, de Friuliaanse Dolomieten. Elk gebied heeft zijn eigen kenmerken, maar ze delen allemaal dezelfde gesteentestructuur en hetzelfde bijzondere spel met het licht.

Wanneer je aan de voet van deze bergen wandelt, merk je dat hun faam niet alleen voortkomt uit het toerisme: er schuilt ook decennialang werk achter op het gebied van onderzoek, bescherming en kennis.

#4 - Waar kan ik ze zien in Trentino?

Trentino herbergt enkele van de bekendste en meest toegankelijke dolomietengroepen, elk met een eigen karakter. Als je de Dolomieten vanaf hier wilt verkennen, kun je je richten op vier hoofdgebieden.

Latemar en Catinaccio
Deze liggen in het noord-oostelijke deel van Trentino, tussen de Val di Fassa en de Val di Fiemme. De Catinaccio is beroemd om zijn wanden die bij zonsondergang oplichten en om de dalen die naar historische berghutten leiden. De Latemar valt op door de torens die weerspiegeld worden in kleine bergmeertjes en door paden die door bossen en grashellingen lopen.

Marmolada
Dit is de hoogste top van de Dolomieten, met de hoofdtop die meer dan 3.300 meter bereikt. Vanuit Trentino kom je er via de Val di Fassa. Op een van de flanken ligt nog altijd een gletsjer, die veel vertelt over de recente geschiedenis van klimaat en bergsport.

Pale di San Martino
Verder naar het oosten, maar iets zuidelijker, liggen de Pale di San Martino, in het gebied van het Natuurpark Paneveggio – Pale di San Martino. Hier domineren grote hangende rotsplateaus, steile wanden en dalen zoals de Val Venegia, die wijdse uitzichten op de toppen bieden.

Brenta-Dolomieten
Dit is de enige grote dolomietengroep ten westen van de rivier de Adige en ze ligt volledig in Trentino, binnen het Natuurpark Adamello Brenta. De wanden kijken uit over dalen zoals de Val Rendena, de Giudicarie, de Val di Non en het gebied rond Molveno en Paganella. Hier tekent het gesteente spitsen en ketens van toppen die een belangrijke rol in de geschiedenis van het alpinisme hebben gespeeld.

Deze groepen op verschillende dagen observeren, onder ander licht en in andere seizoenen, helpt je begrijpen hoeveel verschillende werelden er schuilgaan in het ene woord “Dolomieten”.

#5 - Hoe kom je in de Dolomieten?

De Dolomieten in Trentino bereiken is eenvoudiger dan het lijkt. Je kunt er komen met het openbaar vervoer, met de auto, per fiets of te voet, afhankelijk van het gebied dat je kiest. Hier volgen enkele praktische toegangen tot de belangrijkste dolomietengroepen in Trentino.

Latemar-groep
Je kunt er te voet naartoe via paden die vertrekken vanuit Pampeago, net boven Tesero in de Val di Fiemme, of je kunt de kabelbanen vanuit Predazzo nemen tot aan de Rifugio Passo Feudo (2.175 m). Van hier vertrekt de wandeling naar de Rifugio Torre di Pisa, een echte toegangspoort tot het rotsamfitheater van de Latemar.

Catinaccio
Vanuit het centrum van Vigo di Fassa (San Giovanni di Fassa) brengt een moderne gondelbaan je in enkele minuten naar het Belvedere van Ciampedìe, op 2.000 meter hoogte, en naar de gelijknamige hut. Van hier vertrekken talrijke wandelroutes. Een andere mogelijkheid is te vertrekken vanuit de gehucht Pera, waar de stoeltjesliften Vajolet 1 en Vajolet 2 naar Pian Pecei voeren. In ongeveer 20 minuten te voet bereik je Gardeccia, een belangrijk knooppunt voor verschillende tochten. Vanuit Pian Pecei vertrekt ook een derde stoeltjeslift richting Ciampedìe.

Marmolada
Je kunt vertrekken vanuit Canazei en de weg volgen richting de Passo Fedaia. Eenmaal op de pas, op ongeveer 2.057 meter, weerspiegelt het silhouet van de Marmolada zich in het water van het stuwmeer van Fedaia. Van hier kun je goed de omvang van de gletsjer en de wanden erboven inschatten.

Pale di San Martino
Een mogelijkheid is om de Val Venegia in te gaan, die een geleidelijke nadering tot de wanden biedt. Een andere optie is de Val Canali op te rijden, niet ver van Fiera di Primiero. Vanuit San Martino di Castrozza kun je de Colverde-gondel nemen, die naar de voet van de Pale en de gelijknamige hut gaat, of kiezen voor de Rosetta-kabelbaan, die je rechtstreeks naar het Pale-plateau (Altopiano delle Pale) brengt, een vertrekpunt voor vele tochten en voor het bereiken van de Rifugio Pedrotti alla Rosetta.

Brenta-Dolomieten
De belangrijkste toegangen zijn er vier:

• Val Rendena: met de liften die naar Grostè gaan, of te voet vanuit de Vallesinella, niet ver van Madonna di Campiglio.
• Giudicarie-dalen: vanuit de Val d’Ambiez, boven San Lorenzo in Banale, richting de Rifugio Agostini, of vanuit de Val d’Algone tot aan de Rifugio Dodici Apostoli, met uitzicht op de Adamello- en Presanella-massieven.
• Val di Non: vanaf de Rifugio Peller boven Cles, of via de Val di Tovel, met het gelijknamige meer en de paden die omhooglopen naar de wanden van de Brenta.
• Gebied Molveno en Paganella: vanaf het plateau van Pradel, net boven Molveno, kun je te voet of met de liften de Rifugio Tommaso Pedrotti bereiken, in het hart van de groep.

Of je nu kiest voor de lift of het bospad, de overgang van het dal naar de rots wordt altijd begeleid door een moment van verwondering: een bocht, een open plek, een verandering in de hellingshoek die plotseling het uitzicht op de toppen opent.

#6 - Is het koud in de Dolomieten?

Op grotere hoogte is de temperatuur vaak lager dan in de vlakte of in de dalsteden. In de Dolomieten van Trentino bevind je je meestal boven de 1.500 meter, en met de kabelbanen bereik je gemakkelijk 2.000 meter en hoger.

In de wintermaanden zijn er vaak langdurige sneeuwvalperiodes. Voor wie van skiën houdt, betekent dit goed besneeuwde pistes en witte landschappen gedurende vele weken. Voor wie wandelt, betekent het bewegen in een omgeving die aandacht, passende uitrusting en een goede voorbereiding vereist.

In de zomer bieden de Dolomieten koelere temperaturen dan het laagland. Overdag kan het in de zon warm zijn, maar de lucht blijft droger en ’s avonds heb je vaak een extra trui nodig, vooral boven de 1.800 meter. Onweersbuien in de namiddag komen geregeld voor, vooral in de warmste maanden.

Het bergklimaat herinnert je eraan dat het weer hier snel kan veranderen. Daarom is het, zelfs als je onder een heldere hemel vertrekt, verstandig om altijd een warme laag en regenbescherming mee te nemen.

#7 - Welke kleding is geschikt?

De juiste kleding voor de Dolomieten kiezen is geen detail. Het betekent dat je je veiligheid en welzijn centraal stelt, zodat je zorgeloos van de dag kunt genieten.

In de winter neem je best mee:

• warme berg- of sneeuwschoenen met goede grip, bij voorkeur hoog om de enkel
• een warme, waterdichte jas, met tussenlagen die je naar gelang de temperatuur aan of uit kunt doen
• waterdichte of winddichte broek
• muts, handschoenen, nekwarmer en thermische sokken
• eventueel sneeuwschoenen, als je van plan bent op verse sneeuw te wandelen

Als je komt om te skiën, kun je je eigen materiaal gebruiken of het ter plaatse huren: in de dolomietengebieden van Trentino zijn er tal van verhuurpunten.

In de zomer, zelfs als het in het dal warm is, veranderen de omstandigheden snel op grotere hoogte. Een basisuitrusting kan bestaan uit:

• lange technische broek, die je benen ook beschermt tegen wind, rotsen en vegetatie
• wandelschoenen met een stevige, geprofileerde zool
• een ademend, technisch T-shirt
• een pet of hoed tegen de zon
• een trui met lange mouwen in je rugzak
• een wind- en waterdichte jas, vooral in het voorjaar en najaar

In alle seizoenen is het belangrijk om een rugzak met water, wat snacks, zonnebrandcrème en een zonnebril bij je te hebben. In de bergen is de zon sterker en de weerkaatsing op sneeuw of rots vergroot de blootstelling.

Door in lagen te kleden, met lichte maar functionele kledingstukken, kun je je gemakkelijk aanpassen aan weersveranderingen zonder je tocht te hoeven afbreken.

#8 - Kan ik overnachten in de Dolomieten?

Ja, en dat verandert de manier waarop je de bergen beleeft. Overnachten in de Dolomieten betekent de toppen in ander licht zien, luisteren naar de geluiden van de nacht op hoogte en wakker worden met de eerste gloed achter de bergkammen.

De meest gebruikelijke optie zijn de berghutten (rifugi). Ze liggen op strategische plekken langs de paden of in de buurt van bergpassen en bieden:

• bedden in kamers of slaapzalen
• maaltijdservice
• informatie over routes en de toestand van de paden

In vergelijking met een hotel zijn het eenvoudigere accommodaties, maar precies die eenvoud draagt bij aan de charme van het verblijf. Over het algemeen zijn hooggelegen hutten open van eind juni tot ongeveer eind september, met variaties afhankelijk van het weer en de sneeuwsituatie.

Als je besluit in een hut te overnachten, is het verstandig om van tevoren te reserveren en een lichte slaapzak of lakenzak mee te nemen. In veel hutten, vooral die van de CAI, is dit een regel, om redenen van hygiëne en wederzijds respect.

Wie meer ervaring heeft en zelfstandig kan omgaan met oriëntatie, weer en onverwachte situaties, kan ervoor kiezen in een bivak te slapen. Dit zijn kleine, onbemande onderkomens, vaak op zeer afgelegen plaatsen, met alleen het hoogstnodige: een paar britsen, een tafel, stoelen en verder weinig. Je betaalt er niet voor en het kan gebeuren dat je de ruimte deelt met anderen die via een andere route zijn aangekomen.

Minstens één nacht op hoogte doorbrengen helpt om te vertragen. Het ritme van de dag wordt niet langer bepaald door de klok, maar door het veranderende licht en de tijd die nodig is om de volgende etappe te bereiken.

#9 - Waarvoor zijn de Dolomieten beroemd? Dit kun je er allemaal doen

De Dolomieten staan vooral bekend om hun buitenactiviteiten, die per seizoen verschillen. Dit gebied nodigt je uit om te bewegen, te observeren en jezelf geleidelijk fysiek uit te dagen, op het niveau dat het beste bij jou past.

In de winter worden ze door velen meteen met skiën geassocieerd. De plaatsen in Trentino die uitkijken op de dolomietengroepen, zoals Madonna di Campiglio, Canazei, San Martino di Castrozza, bieden pistes van verschillende moeilijkheidsgraden, verbonden door moderne liften. Naast alpineskiën kun je er langlaufen, sneeuwschoenwandelingen maken en toerskiën op toegestane routes, bij voorkeur onder begeleiding van iemand die het gebied goed kent.

In het warme seizoen worden de Dolomieten een groot netwerk van wandelpaden. Er zijn routes voor wie voor het eerst de bergen in gaat en zwaardere trajecten voor meer ervaren wandelaars. Veel paden leiden naar almen en berghutten, waar je een pauze kunt nemen, lunchen of gewoon iets drinken met uitzicht op de toppen.

De liften die in de zomer open zijn maken het mogelijk om snel grotere hoogtes te bereiken zonder grote hoogteverschillen te hoeven overbruggen, zodat je je energie kunt sparen voor de meest panoramische delen van de route.

De Dolomieten vormen ook ideaal terrein voor:

• rotsklimmen, op historische routes en uitgeruste kliffen
• via ferrata-routes, die paden combineren met gezekerde trajecten met kabels, ladders en beugels
• trailrunning voor wie graag op natuurlijke ondergrond loopt
• wielrennen op de weg, met passen als Sella, Pordoi en Fedaia, die een plaats hebben in de geschiedenis van deze sport
• mountainbiken en e-biken, op uitgezette routes of in bikeparks op hoogte

Een van de bekendste routes is de via delle Bocchette in de Brenta-Dolomieten: een reeks beveiligde trajecten die over richels en wanden op grote hoogte loopt. Dit is een omgeving die alleen geschikt is voor wie geen last heeft van hoogtevrees, goed getraind is en met de juiste uitrusting onderweg gaat.

Naast sportieve activiteiten bieden de Dolomieten ook ruimte voor wie gewoon op zoek is naar een rustige wandeling, een panoramisch bankje, een klein bergmeer om in stilte te zitten. Vaak is er maar weinig nodig: een kort pad, een stukje bos, een uitzichtpunt vanwaar je in alle rust het profiel van de toppen kunt bekijken.

#10 - Wat is enrosadira?

Enrosadira is het verschijnsel waarbij, bij zonsopgang en zonsondergang, de toppen van de Dolomieten kleuren in tinten die variëren van roze tot rood en zelfs violet. De term komt uit het Ladinisch en betekent letterlijk “roze worden”.

Waar komt dit spel van licht vandaan? De verklaring heeft te maken met twee elementen:

• de chemische samenstelling van het dolomietgesteente, rijk aan dubbel carbonaat van calcium en magnesium
• de hoek waaronder het zonlicht de rotswanden raakt in de uren waarin de zon laag aan de horizon staat

Wanneer het licht door een dikkere laag atmosfeer gaat, zoals bij zonsopgang of zonsondergang, verandert de kleurensamenstelling en reageert het anders met het lichte rotsoppervlak. De toppen krijgen dan een tint die kan variëren van zacht roze tot een intensere rood, om vervolgens geleidelijk weg te vallen in het blauw van de avond.

De enrosadira is in veel perioden van het jaar zichtbaar, maar in de zomer duurt het verschijnsel vaak een paar minuten langer dankzij de langere schemering. Het herhaalt zich nooit op precies dezelfde manier: elke dag brengt een andere combinatie van wolken, helderheid van de lucht, vochtigheid en stofdeeltjes met zich mee.

Al eeuwenlang proberen bergbewoners dit verschijnsel te verklaren met de taal van legenden.

De enrosadira in het echt zien betekent stilstaan, een rustige plek kiezen en wachten. Het is een uitnodiging om te vertragen en te accepteren dat sommige dingen niet vast te houden zijn: je kunt er alleen maar bij zijn op het moment dat ze gebeuren.